Tajne nauczanie na Sądecczyźnie (lekcja historii)

Jakub Bulzak

Konspekt lekcji HISTORII
(dla klasy VIII szkoły podstawowej oraz klas I–IV sszkoły ponadpodstawowej)

Czas trwania zajęć: ok. 45 minut

I. Temat zajęć: Tajne nauczanie na Sądecczyźnie

II. Cele zajęć:

Uczeń/uczennica:

– omawia politykę niemieckich okupantów w zakresie edukacji;
– opisuje sposoby, jakimi próbowano nie dopuścić do powstania tzw. luki edukacyjnej;
– zna losy instytucji oświatowych Nowego Sącza w okresie okupacji niemieckiej;
– potrafi wyjaśnić rolę Feliksa Rapfa w prowadzeniu tajnego nauczania.

III. Metody:

– wykład;
– rozmowa nauczająca;
– praca z tekstem źródłowym;
– praca z mapą;
– praca ze źródłem ikonograficznym.

IV. Środki dydaktyczne:

– strona internetowa: www.wojennysacz.pl;
– artykuł: J. Bulzak, Szkolnictwo – www.wojennysacz.pl/szkolnictwo/

V. Tok lekcji:

1. Powitanie

2. Czynności organizacyjne (sprawdzenie obecności, zapisanie tematu lekcji)

3. Rekapitulacja wtórna: nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie sobie, jakie były cele polityki III Rzeszy wobec ludności polskiej.

4. Ogniwo wiążące: nauczyciel odczytuje fragment artykułu naukowego:

Polityka oświatowa była ważnym elementem ogólnej hitlerowskiej koncepcji wobec narodu polskiego. Szkoła polska, szczególnie średnia (gimnazjum, liceum) i wyższa, kształcące elitę społeczeństwa miały być zlikwidowane, szkolnictwo zaś powszechne i zawodowe w poważnym stopniu ograniczone. Miało kształcić umiejących się podpisać i liczyć do pięciuset robotników polskich. Konsekwencją miała być nie tylko eliminacja elit, ale i uniemożliwienie kształtowania się kolejnych pokoleń polskiej inteligencji. […] W polityce oświatowej ograniczono się do zapewnienia wszystkim Polakom nauki podstawowych umiejętności: pisania, czytania i liczenia oraz dostarczenia elementarnej wiedzy przyrodniczej. Zakazane zostały zajęcia z geografii, historii, literatury (zarekwirowano podręczniki do tych przedmiotów), a także, co ciekawe, ćwiczenia fizyczne. […] To ta konstrukcja miejsca i roli szkoły polskiej (systemu szkolno-wychowawczego) w systemie okupacji niemieckiej miała zabezpieczyć okupanta przed możliwością odbudowania inteligencji (w miejsce tych, którzy zostali zamordowani lub zginęli w obozach), natomiast rozwój szkolnictwa zawodowego pozwalał dostarczać niemieckiej gospodarce wykwalifikowanych robotników.
(J. Bulzak, J. Chrobaczyński, W latach okupacji niemieckiej (1939–1945) [w:] Podegrodzie i gmina podegrodzka. Zarys dziejów, pod red. Feliksa Kiryka, Kraków 2014, s. 450.)

5. Nauczyciel prosi wybranych uczniów, by przy pomocy mapy ze strony www.wojennysacz.pl odczytali, co stało się z budynkami szkolnymi po wkroczeniu Niemców do Nowego Sącza.

6. Nauczyciel wyjaśnia uczniom pojęcie „luka edukacyjna”.

7. Uczniowie odpowiadają na pytanie: w jaki sposób uczniowie i nauczyciele mogli próbować nie dopuścić do powstania luki edukacyjnej?

(np.: samodzielnie czytać książki, nauczyciele w ramach oficjalnych zajęć mogli realizować program zakazanych przedmiotów, nauczyciele i uczniowie mogli spotykać się potajemnie i prowadzić tajne nauczanie)

8. Uczniowie odpowiadają, jakie niebezpieczeństwo związane było z prowadzeniem tajnych lekcji i z jakimi problemami borykali się nauczyciele i uczniowie.

10. Nauczyciel prezentuje bohaterskie postawy nauczycieli prowadzących tajne nauczanie na przykładzie Feliksa Rapfa. Nauczyciel odczytuje fragment opracowania historycznego:

Gdy przy pewnej okazji klucze [do magazynu przy ul. Narutowicza 2] dostały się w ręce prof. Feliksa Rapfa, ten sporządził ich odciski w plastelinie i dorobił nowe klucze, które zatrzymał dla siebie. Odtąd prof. Rapf w tajemnicy wynosił podręczniki i lektury, które następnie rozprowadzał pomiędzy komplety tajnego nauczania. Wynosił też najcenniejsze pomoce naukowe i umieszczał je w szkole zawodowej przy ul. Długosza 11, gdzie zorganizował pracownię fizyczną. W lokalu tej pracowni prowadził tajne nauczanie, tam również wielokrotnie odbywały się egzaminy. Przy innej okazji, gdy okupacyjny urząd szkolny polecił kilku nauczycielom wysegregowanie z bibliotek szkolnych, złożonych przy ul. Narutowicza, książek w języku niemieckim, wyniesiono z tego pomieszczenia sporo lektur szkolnych i podręczników dla celów tajnego nauczania.
(M. Wieczorek, Tajne nauczanie w Nowym Sączu, powiecie nowosądeckim i gminie Ujanowice powiatu limanowskiego w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945, „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” 1962, nr 3, s. 36–37.)

10. Nauczyciel prezentuje skan Protokołu z weryfikacji tajnego nauczania Haliny Kondolewicz, umieszczony w dziale Repozytorium strony www.wojennysacz.pl.

Nauczyciel prosi uczniów, by uczniowie:
– obliczyli, ile lat miała Halina w momencie wybuchu wojny;
– odpowiedzieli na pytanie, jak obszerny program nauczania zrealizowała w czasie okupacji;
– obliczyli, ile lat miała Halina w momencie zakończenia okupacji i na jakim poziomie kształcenia się wówczas znajdowała;
– odpowiedzieli na pytanie, jaki negatywny wpływ miały wojna i okupacja na życie Haliny.

11. Nauczyciel podsumowuje zajęcia, ukazując znaczenie tajnego nauczania jako największej konspiracyjnej akcji okresu niemieckiej okupacji. Zaznacza, że choć konspiracja zbrojna nie przyniosła militarnego zwycięstwa nad III Rzeszą, to akcja tajnego nauczania była jednym z największych sukcesów polskiej konspiracji.

12. Zakończenie lekcji.